नेपाली मिडिया र सामाजिक सञ्जालमा कहिलेकाही प्लास्टिकको चामलाको बारेमा चर्चा हुने गरेको छ । यस्ता अफवाहसँगसँगै आम उपभोक्तामा त्रास बढ्ने र खाद्य उत्पादकहरुमाझ अन्यौलता छाउने गरेको छ । खाद्य पदार्थजस्तो संवेदनशिल वस्तुका बारेमा आउने अफवाहले बजारलाई अराजक मात्र बनाउदैन, आम उपभोक्तामा त्रास र विषयविज्ञहरुमा नैराश्यता पनि ल्याइरहेको छ ।
प्लास्टिकको चामलका बारेमा सञ्चार माध्यम र सामाजिक सञ्जालमा विभिन्न तवरका प्रचार आउने गरेका छन् । कतिपयले पकाएको भातको डल्ला पारेर भुईमा उफार्ने र प्लास्टिकको चामल भनेर प्रचार गर्ने गरेको पनि देखिन्छ । भातको गोलो डल्लो बनाइ भुइमा फाल्दा रबरको बलजस्तो उफ्रिएको देखेर प्लास्टिक नै रहेछ भनेर पत्याउनेको जमात पनि ठूलै छ ।
प्लास्टिकको चामलको वास्तविकता
प्लास्टिकको चामल भन्ने अवधारणा प्लास्टिक कम्पनीबाट सुरु भएको हो । जब प्लास्टिक उत्पादनहरू रिसाइकलिङ प्रक्रियामा जान्छन, अन्तिम उत्पादनहरू चामल जस्तो आकारको देखिन्छन् । त्यसैलाई कारखाना कामदारहरूले सामान्य रूपमा प्लास्टिक चामल पनि भन्छन् । तर यो केवल प्लास्टिकको सामानहरू उत्पादन गर्न प्रयोग गरिन्छ ।
चामल जस्तो देखिने यस्ता प्लास्टिकका टुक्रा कहिलेकाही बदनियतपुर्वक चामलमा पनि मिसावट गर्ने गरेको पनि इतिहास छ । तर नेपालमा हालसम्म यस्तो मिसावट प्रमाणित भएको छैन र सामान्य अवस्थामा संभव पनि छैन । किनकी वास्तविक चामल उत्पादन गर्नु भन्दा यस्तो प्लास्टिकका टुक्रा उत्पादन गर्न बढि लागत लाग्दछ र व्यापारिक प्रयोजनका लागि यस्तो मिसावट गरेर फाइदा लिने कुरा काल्पनिक मात्र हो । तर आपराधिक प्रयोजनका लागि भने कहिलेकाही यस्तो मिसावट कुनै मुलुकमा भने भएको दृष्टान्त पनि छन् ।
कुनै पनि उत्पादकले मिसावट गर्नुको उद्देश्य भनेको आफ्नो नाफाको मार्जिन बढाउने र छोटो समयमा ठूलो रकम कमाउने हो । तर आर्थिक दृष्टिकोणबाट हेर्दा चामलमा प्लास्टिकको चामल मिसाएर व्यापार गर्नु फाइदा कमाउने दृष्टिले घाटा हुन जान्छ। पहिलो कुरा त प्लास्टिकको वजन चामलको भन्दा कम हुन्छ, त्यसैले भनेजति वजन पुग्न धेरै प्रयोग गर्नु पर्ने हुन्छ । अर्को कुरा प्लास्टिक आफैमा महङ्गो हुन्छ र प्लास्टिकलाई चामलको आकारमा परिणत गर्दा थप औद्योगिक शुल्क लाग्छ। त्यो बाहेक, प्लास्टिकलाई जब हामी पकाउछौ, त्यसले न चामल जस्तो पानी सोस्छ न पाक्छ । प्लस्टिकलाई पकाउदा पग्लन्छ र जल्छ। तेसैले चामलमा प्लास्टिक मिसाउनुको कुनै फाइदा र प्राविधिक हिसावले औचित्य छैन ।
पकाएको चामल किन रबरजस्तो उफ्रिन्छ ?
चामलमा कार्बोहाइड्रेट, अमिनो एसिड, बि भिटामिन र मिनरलजस्ता विभिन्न पोषक तत्वहरु पाईन्छ । यी पोषक तत्व मध्ये कार्बोहाइड्रेटको मात्रा प्रसस्त हुन्छ। चामलमा पाइने कर्बोहाइड्रेट मुख्यतः स्टार्च हो जसको उपस्थिति जम्मा कार्बोहाइड्रेटको औसतमा ८० प्रतिशत हुने गर्छ। स्टार्च एमाइलोज र एमाइलोपेक्टिनले बनेको हुन्छ। जब हामी चामललाई पकाउछौ, यसमा भएको एमाइलोज र एमाइलोपेक्टिनले पानी सोस्छ र पाकेका चामलका दाना (भात) एक आपसमा टासिन्छन। त्यस्तो भातलाई मुसेर बलजस्तो बनाएर भुइँमा फाल्दा रबरको बलजस्तो उफ्रने गर्छ ।
फरक फरक प्रजातिका धानमा फरक फरक अनुपातमा एमाइलोज र एमाइलो पेक्टिन हुन्छ। सोहि अनुपातको आधारमा कुनै चामलको भात बढि टासिने र कुनै कम टासिने खालको हुन्छ । त्यसैले चामलमा प्लास्टिकको मिसावटले नभई त्यसमा भएको एमाइलोज र एमाइलोपेक्टिनले गर्दा प्लास्टिकको जस्तो विभिन्न गुण देखिने गर्छ।
